İnsanlık, tarih boyunca gökyüzündeki bu büyüleyici olaylarla karşılaştığında kimi zaman eğlenmiş, kimi zaman şaşkına dönmüş, hayran kalmış ya da korkuya kapılmıştır. Bir tutulmayı izlemek, yalnızca gökbilimsel bir olay değil, aynı zamanda sosyal ve kültürel bir deneyimdir. Eski Mezopotamya’da tutulmalar, geleceğin habercisi, birer işaret olarak görülürdü.
Güneş ve Ay Tutulmaları
Bir tutulmanın gerçekleşmesi için üç gök cismi –Güneş, Ay ve Dünya– eliptik yörüngelerinde kusursuz bir hizada olmalıdır. Bu hizalanma, Yunanca “boyunduruk” ya da “eşleşme” anlamına gelen súzugos kelimesinden türeyen syzygy olarak adlandırılır.
Dünya’dan baktığımızda iki tür tutulma gözlemleriz: Güneş tutulması ve Ay tutulması. Güneş tutulmasında Ay, Güneş ile Dünya arasına girerek Güneş’i gölgeler. Ay tutulmasında ise Dünya’nın gölgesi Ay’ı örter. Güneş tutulması, Güneş’i tamamen gizleyebilir, ancak bu genellikle kısa sürer ve yalnızca Dünya’nın belirli bölgelerinden izlenebilir. Bir bölgede tam tutulma olarak görülen olay, birkaç yüz kilometre ötede yalnızca parçalı bir tutulma olabilir. Öte yandan, Ay tutulması, Dünya’nın geceyi yaşayan yarım küresinden her yerden gözlemlenebilir.
İşaretler ve Anlamlar
Binlerce yıl önce Babiller, yaklaşık 18 yıllık bir süreçte –223 ayda– 38 olası tutulma ve syzygy hesaplayabiliyordu. Modern gökbilimciler bu 223 aylık dönemi Saros döngüsü olarak adlandırır ve bir Saros serisi, bu döngüyle ayrılmış tutulmalardan oluşur.
Bugün bilim insanları, her Saros serisinde tutulma sayısının tam olarak aynı olmadığını bilse de, Babillerin bu göksel fenomeni anlama konusundaki başarısı göz ardı edilemez. Bu döngüyü keşfetmeleri, tutulmaların zamanını öngörebilmelerini sağladı.
Antik Babil’de astronomi, astrolojiyle iç içeydi; ikisi, aynı madalyonun iki yüzü gibiydi. Tutulmalar, yalnızca gökyüzündeki bir olay değil, aynı zamanda kralların kaderini etkileyen birer alametti.
Kralın Kaderini Değiştiren Ritüeller
Babil bilginleri, tutulmaların kralın ölümünü haber verebileceğine inanıyordu. Ancak bu kehanet, basit bir olay değildi. Örneğin, ünlü bir astronomi metni olan Enūma Anu Enlil’e –“[Tanrılar] Anu ve Enlil Zamanında”– göre, eğer tutulma sırasında Jüpiter görünüyorsa, kral güvende demekti. Ay tutulmaları, kralın sağlığı ve refahı için ciddi bir endişe kaynağıydı.
Bu kehanetlerin etkisini hafifletmek için bir ritüel geliştirildi: šar pūhi, yani “vekalet kral” ritüeli. MÖ birinci bin yıla ait Asur mektuplarında bu ritüelden 30’dan fazla kez bahsedilir. Daha eski kaynaklar, Hititçe yazılmış ve MÖ ikinci bin yıl Anadolu’suna tarihlenen metinlerde de benzer bir ritüelin izlerini taşır.
Kralı Kurtarma Sanatı
Bu ritüelde, kralın yerine geçmesi için bir vekil seçilirdi. Vekil, kral gibi giydirilir ve tahta oturtulurdu. Ancak bu, gerçek bir taç giyme töreni değildi; tutulmanın getirdiği olumsuz kehaneti devretmek için yapılan sembolik bir eylemdi. Gerçek kral bu süreçte gölgede kalır, dikkat çekmekten kaçınırdı. Eğer başka bir olumsuz işaret gözlemlenmezse, vekil kral idam edilir, böylece kehanet yerine gelir ve gerçek kral kurtulurdu. Bu ritüel, daha sonra hem gözlemlenen hem de öngörülen tutulmalarda uygulanmaya devam etti.
Hitit metinlerinde bu ritüelin varlığı, MÖ ikinci bin yılın ilk yarısında Mezopotamya’da zaten bilindiğini düşündürür.
Bir Efsanenin Doğuşu
Kralın ölümünü öngören işaretler, erken dönemlerde bilinse de, bu inancın temel dayanağı, çağdaş akademisyenlerin Eski Krallar Kroniği olarak adlandırdığı, MÖ birinci bin yıla ait bir hikâyedir. Bu kroniğe göre, İsin kralı Erra-imitti, vekil kral ritüeli sırasında bahçıvan Enlil-bani ile yer değiştirdi. Şans eseri, gerçek kral sıcak çorbasını içerken öldü ve bahçıvan tahta geçerek krallığını ilan etti.
Gerçekten de Erra-imitti ve Enlil-bani, MÖ 19. yüzyılda İsin’de ardı ardına hüküm sürmüş krallardı. Ancak Eski Krallar Kroniği’ndeki bu hikâye, bir efsanenin tüm özelliklerini taşır. Muhtemelen, kraliyet makamının bir hanedandan diğerine geçişini açıklamak için yaratılmış bir anlatıydı.
Gökyüzünde Anlam Arayışı
Mezopotamya, bu konuda yalnız değildi. Örneğin, erken dönem Çin kroniği Bambu Yıllıkları (Zhúshū Jìnián), MÖ 1059’da Shang hanedanının son kralı döneminde tam bir Ay tutulması yaşandığını belirtir. Bu tutulma, Zhou hanedanından Wen’in Shang’a meydan okumasını tetikleyen bir işaret olarak görüldü. Bambu Yıllıkları, Shang’dan Zhou’ya geçişin politik ve askeri olaylarını bir tutulmayla ilişkilendirir. Tıpkı Babil’in Eski Krallar Kroniği gibi, bu kronik de daha sonraki bir dönemde derlenmiştir.
İnsanlık, gökyüzüne bakmaya başladığından beri astronomi ile astrolojiyi, tarih ile efsaneyi iç içe geçirmiştir. Ancak zihinlerimiz, bir tutulmanın taşıdığı gizemli anomaliyle her zaman büyülenmiştir.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder
Lütfen beğendiğiniz konulara yorumlar yazarak, diğer kullanıcıların takip etmesinde yarar sağlayınız.
Bu sitede verilmeye calisilan genel bilgiler, size doktorunuza gitmeden once bilgi vermesi yonunde hazirlanmistir. Sizin klinik durumunuza gore en uygun ve detayli bilgiyi almak icin mutlaka doktorunuzla gorusunuz.